نسب نامه: ۱-سید نعمت الله جزایری ۲-نورالدین ۳-عبدالله ۴-علی اكبر 5-عبدالله ۶-میر محمد علی ۷-حسن ۸-شمس الدین
شمس‌الدین جزایری شوشتری (۱۲۹۲–۱۳۶۹)، یکی از چهره‌های برجسته سیاسی، علمی و حقوقی ایران در قرن بیستم بود. او به‌عنوان بنیانگذار حزب ایران و حزب وحدت ایران، وزیر آموزش و پرورش، نماینده مجلس هجدهم، حقوقدان و استاد دانشگاه تهران نقش مهمی در تاریخ معاصر ایران ایفا کرد. این مقاله به بررسی زندگی، تحصیلات، فعالیت‌های سیاسی و علمی، و آثار این شخصیت برجسته می‌پردازد.
شمس‌الدین جزایری در سال ۱۲۹۲ هجری شمسی (طبق برخی منابع ۱۲۸۳ یا ۱۲۸۵) در تهران متولد شد. خانواده پدری او از سادات شوشتری بودند و اغلب در کسوت روحانیت فعالیت داشتند. پدرش، سید حسن شوشتری، روحانی بود و خانواده مادری او به خاندان شیخ‌الاسلامی قزوین تعلق داشتند. او تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان حسنیه تهران و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان‌های تدین و دارالفنون گذراند. جزایری در جوانی برای مدتی در کسوت روحانیت بود، اما پیش از سفر به اروپا لباس روحانیت را کنار گذاشت.
شمس‌الدین جزایری در سال ۱۳۱۲ برای ادامه تحصیل به اروپا اعزام شد و در رشته اقتصاد و حقوق بین‌الملل تحصیل کرد. او در سال ۱۳۱۷ با دفاع از رساله دکتری خود با عنوان «بحران اقتصادی و تأثیرات آن بر ایران» از دانشگاهی در پاریس فارغ‌التحصیل شد و به ایران بازگشت. پس از بازگشت، به‌عنوان دانشیار در دانشکده حقوق دانشگاه تهران مشغول به کار شد و همزمان مدیریت دبیرستان شرف را بر عهده گرفت. جزایری همچنین بنیانگذار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران بود و دروس مالیه، اقتصاد سیاسی، حقوق کار و بیمه‌های اجتماعی را تدریس می‌کرد. او مدتی نیز ریاست فرهنگ تهران را عهده‌دار بود.
شمس‌الدین جزایری یکی از بنیانگذاران حزب ایران بود. پس از ائتلاف ناموفق این حزب با حزب توده و شکست آن، در سال ۱۳۲۵ به همراه حسین مکی و چند نفر دیگر از حزب ایران جدا شد و حزب وحدت ایران را تأسیس کرد. این حزب، هرچند کوتاه‌مدت، نشان‌دهنده تلاش او برای ایجاد جریان‌های سیاسی مستقل بود.
جزایری در ۶ تیر ۱۳۲۹ به‌عنوان وزیر آموزش و پرورش در کابینه رزم‌آرا منصوب شد. دوران وزارت او با نهضت ملی شدن نفت و اعتراضات گسترده دانشجویان و دانش‌آموزان همزمان بود. در پی سخنان جنجالی غلامحسین فروهر، وزیر دارایی وقت، علیه ملی شدن نفت، جزایری در مجلس از مواضع دولت دفاع کرد و اظهار داشت که سخنان فروهر مورد تأیید دولت نیست. بااین‌حال، تکذیب او از سوی فروهر در روزنامه کیهان منجر به برکناری جزایری در ۱۷ بهمن ۱۳۲۹ شد.
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، جزایری به‌عنوان نماینده مردم تهران در مجلس هجدهم انتخاب شد. او همچنین مدتی استاندار خراسان و در سال ۱۳۴۱ سرپرست حجاج (امیرالحاج) بود. پیش از وزارت، در وزارت دارایی مسئولیت‌هایی چون ریاست کارخانجات دخانیات و اداره کل باربری را بر عهده داشت و پس از تأسیس سازمان برنامه، به عضویت شورای عالی آن انتخاب شد.
جزایری در دوران نخست‌وزیری دکتر مصدق با مشکلات مالی مواجه شد. به گفته خودش، در این دوره به دلیل عدم دریافت حقوق، برای پرداخت اقساط خانه‌ای که با وام بانک رهنی خریده بود، با سختی‌های فراوان روبه‌رو بود.
شمس‌الدین جزایری آثار متعددی در زمینه حقوق و اقتصاد تألیف کرد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
این آثار به دلیل محتوای علمی و کاربردی، مورد توجه پژوهشگران و دانشجویان قرار گرفتند.
شمس‌الدین جزایری با ماه‌منیر نفیسی ازدواج کرد و صاحب یک فرزند به نام حسن شد. او در سال ۱۳۶۹ در پاریس، فرانسه، درگذشت.
شمس‌الدین جزایری در سال ۱۳۶۹ در پاریس درگذشت. او با فعالیت‌های سیاسی، علمی و آموزشی خود، از جمله تأسیس حزب ایران و حزب وحدت ایران، تدریس در دانشگاه تهران، و تألیف آثار ارزشمند در حوزه حقوق و اقتصاد، میراثی ماندگار از خود بر جای گذاشت. نقش او در احیای آموزش اقتصاد و حقوق در ایران و مشارکت در تحولات سیاسی دوره خود، او را به یکی از شخصیت‌های تأثیرگذار تاریخ معاصر ایران تبدیل کرده است.
